Πορτραίτο του Πλάτωνα
Προέλευση: Αθήνα. Ύψος: 0.18 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του 360 π.X., περίπου.
EAM 3735
Η μορφή απεικονίζεται με ρυτίδες στο μέτωπο και σμιχτά φρύδια που
φανερώνουν περίσκεψη. Το πρότυπο του πορτραίτου ανάγεται πιθανότατα
στην κεφαλή ενός γνωστού αγάλματος, φιλοτεχνημένου από τον Aθηναίο
γλύπτη Σιλανίωνα. Tο άγαλμα είχε στηθεί στο Γυμνάσιο της Aκαδημίας, χώρο
όπου γινόταν και η διδασκαλία του μεγάλου Αθηναίου φιλοσόφου, ο οποίος
οδήγησε στο απόγειό της την αθηναϊκή φιλοσοφία.
Περιηγηθείτε ψηφιακά στη νέα περιοδική έκθεση
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Έχετε τη δυνατότητα να περιηγηθείτε σε πλήρη οθόνη (Full Screen),
πατώντας το κάτω δεξιά εικονίδιο (Μικρό τετράγωνο με διακεκομμένες γραμμές 
), εντός της εφαρμογής του 360VR.
Κινηθείτε με τον κέρσορά σας, στα επιλεγμένα κυκλικά σημεία θέασης 
και δείτε πληροφορίες για τα εκθέματα
καθώς και τις ψηφιακές προβολές της έκθεσης, κλικάροντας πάνω στις κυκλικές σημάνσεις.
Για όσους διαθέτουν γυαλιά τρισδιάστατης περιήγησης (VR Glasses), μπορούν, πατώντας στο αντίστοιχο εικονίδιο 
,
να κάνουν εικονική περιήγηση σε περιβάλλον 360VR.
Σας ευχόμαστε καλή απόλαυση της έκθεσης!
ΑΔΡΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΑΘΗΝΑ
Αφορμή για την έκθεση ήταν η συμπλήρωση 1.900 χρόνων από την άνοδο του Ρωμαίου αυτοκράτορα στον θρόνο (117-138 μ.Χ.). Πολυμαθής και βαθύτατα φιλέλληνας, ο Publius Aelius Traianus Hadrianus έγινε από νωρίς κοινωνός της ελληνικής παιδείας, υποστήριξε το πνευματικό κίνημα της Δεύτερης Σοφιστικής και απέκτησε ισχυρούς δεσμούς με την Αθήνα, την οποία ευεργέτησε με λαμπρά οικοδομήματα.
Στόχος της έκθεσης είναι να παρουσιασθεί ο φιλελληνισμός του Αδριανού και να προβληθεί η σημασία του. Προωθώντας την ώσμωση της ελληνικής διανόησης με τη ρωμαϊκή παράδοση, ο Αδριανός συνεισέφερε αποφασιστικά στη διαμόρφωση της κοινής πολιτισμικής βάσης, που αποτέλεσε ένα από τα ουσιωδέστερα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού.
Ένας ιδεατός κόσμος ζωντανεύει μπροστά μας
Σημαντικοί διανοητές της αρχαιότητας συμμετέχουν σε έναν φανταστικό φιλοσοφικό διάλογο. Ο Αδριανός συνομιλεί με τον επικούρειο φιλόσοφο Μητρόδωρο, με δύο σπουδαίους εκπροσώπους της Δεύτερης Σοφιστικής, τον Αντώνιο Πολέμωνα και τον Ηρώδη του Αττικού, και με τον Μάρκο Αυρήλιο, Ρωμαίο αυτοκράτορα και στωικό φιλόσοφο, που έγραψε τους στοχασμούς του στην ελληνική γλώσσα.
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης υποδηλώνουν την παρουσία τους στη νοερή αυτή συνάντηση, ως διαχρονικά σύμβολα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης. Τους συνομιλητές παρακολουθούν συγκεντρωμένοι ως ακροατήριο οι κοσμητές, οι Αθηναίοι αξιωματούχοι του Διογενείου Γυμνασίου, που έχουν την ευθύνη της εκπαίδευσης των εφήβων και αποτελούν τους θεματοφύλακες της παραδοσιακής
ελληνικής παιδείας στην αυτοκρατορική περίοδο.
Η εικόνα του τοπίου με τις ελιές πίσω από τη συνάθροιση των κοσμητών ζωντανεύει το φυσικό περιβάλλον της Ακαδημίας, εκεί όπου εκτός από το ομώνυμο Γυμνάσιο υπήρχε και η φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα, παρούσα στα φιλοσοφικά πράγματα ως το 529 μ.Χ., όταν και σίγασε οριστικά με διάταγμα του Ιουστινιανού.
Πλάτων και Αριστοτέλης
Διαχρονικά σύμβολα της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης
Aμφιπρόσωπο πορτραίτο του Aριστοτέλη από ερμαϊκή στήλη
Προέλευση: Aθήνα. Ύψος: 0.42 μ. Mάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι. π.X.
EAM 3772
Ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, ενώ το 335 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Γυμνάσιο του Λυκείου. Aσχολήθηκε, πέρα από τη φιλοσοφία, και με την επιστημονική έρευνα, γι’ αυτό και θεωρείται θεμελιωτής πολλών επιστημών. Στόχος της διδασκαλίας του ήταν η προσέγγιση όλων των πεδίων της γνώσης, προκειμένου το άτομο να αναπτύξει μια πολύπλευρη προσωπικότητα που ολοκληρωνόταν με την παράλληλη άσκηση του σώματος.
Προέλευση: Aθήνα. Ύψος: 0.42 μ. Mάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι. π.X.
EAM 3772
Ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, ενώ το 335 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Γυμνάσιο του Λυκείου. Aσχολήθηκε, πέρα από τη φιλοσοφία, και με την επιστημονική έρευνα, γι’ αυτό και θεωρείται θεμελιωτής πολλών επιστημών. Στόχος της διδασκαλίας του ήταν η προσέγγιση όλων των πεδίων της γνώσης, προκειμένου το άτομο να αναπτύξει μια πολύπλευρη προσωπικότητα που ολοκληρωνόταν με την παράλληλη άσκηση του σώματος.
Πλάτων και Αριστοτέλης
Διαχρονικά σύμβολα της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης
Aμφιπρόσωπο πορτραίτο του Aριστοτέλη από ερμαϊκή στήλη
Προέλευση: Aθήνα. Ύψος: 0.42 μ. Mάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι. π.X.
EAM 3772
Ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, ενώ το 335 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Γυμνάσιο του Λυκείου. Aσχολήθηκε, πέρα από τη φιλοσοφία, και με την επιστημονική έρευνα, γι’ αυτό και θεωρείται θεμελιωτής πολλών επιστημών. Στόχος της διδασκαλίας του ήταν η προσέγγιση όλων των πεδίων της γνώσης, προκειμένου το άτομο να αναπτύξει μια πολύπλευρη προσωπικότητα που ολοκληρωνόταν με την παράλληλη άσκηση του σώματος.
Προέλευση: Aθήνα. Ύψος: 0.42 μ. Mάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτοτύπου του τελευταίου τετάρτου του 4ου αι. π.X.
EAM 3772
Ο Αριστοτέλης σπούδασε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, ενώ το 335 π.Χ. ίδρυσε τη δική του σχολή στο Γυμνάσιο του Λυκείου. Aσχολήθηκε, πέρα από τη φιλοσοφία, και με την επιστημονική έρευνα, γι’ αυτό και θεωρείται θεμελιωτής πολλών επιστημών. Στόχος της διδασκαλίας του ήταν η προσέγγιση όλων των πεδίων της γνώσης, προκειμένου το άτομο να αναπτύξει μια πολύπλευρη προσωπικότητα που ολοκληρωνόταν με την παράλληλη άσκηση του σώματος.
Ένας συμβολικός διάλογος
Πορτραίτο Αδριανού
Προέλευση: Αθήνα, Λεωφ. Συγγρού. Ύψος: 0.48 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 3729
Η μορφή φέρει corona civica από φύλλα βαλανιδιάς, στην οποία ήταν άλλοτε ένθετα χρυσά φύλλα. Η βαλανιδιά και ο αετός στο στεφάνι του φιλέλληνα αυτοκράτορα αποτελούν χαρακτηριστικά σύμβολα του Διός και πιθανότατα παραπέμπουν στον τίτλο του Ολυμπίου, που του αποδόθηκε το 128/129 μ.Χ. στην Αθήνα, σε συνδυασμό και με την αποπεράτωση του ναού του Ὀλυμπίου Διός το 131/132 μ.Χ.
Η κεφαλή προοριζόταν για ένθεση σε κολοσσικό άγαλμα, πιθανόν θωρακοφόρου μορφής. Το έργο, σημαντική δημιουργία αττικού εργαστηρίου, θεωρείται ελεύθερη απόδοση του πορτραίτου τύπου «Imperatori 32». Τη στροφή προς ελληνικά πρότυπα της κλασικής εποχής σηματοδοτεί και η εξωτερική εμφάνιση του Αδριανού με την πλούσια κόμη και γενειάδα.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 3729
Η μορφή φέρει corona civica από φύλλα βαλανιδιάς, στην οποία ήταν άλλοτε ένθετα χρυσά φύλλα. Η βαλανιδιά και ο αετός στο στεφάνι του φιλέλληνα αυτοκράτορα αποτελούν χαρακτηριστικά σύμβολα του Διός και πιθανότατα παραπέμπουν στον τίτλο του Ολυμπίου, που του αποδόθηκε το 128/129 μ.Χ. στην Αθήνα, σε συνδυασμό και με την αποπεράτωση του ναού του Ὀλυμπίου Διός το 131/132 μ.Χ.
Η κεφαλή προοριζόταν για ένθεση σε κολοσσικό άγαλμα, πιθανόν θωρακοφόρου μορφής. Το έργο, σημαντική δημιουργία αττικού εργαστηρίου, θεωρείται ελεύθερη απόδοση του πορτραίτου τύπου «Imperatori 32». Τη στροφή προς ελληνικά πρότυπα της κλασικής εποχής σηματοδοτεί και η εξωτερική εμφάνιση του Αδριανού με την πλούσια κόμη και γενειάδα.
Πορτραίτο Αδριανού
Προέλευση: Αθήνα, Αγορά. Ύψος: 0.495 μ. Μάρμαρο: θασιακό.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EA M 632
Η κεφαλή έχει ελαφρά κλίση προς τα αριστερά και προοριζόταν για ένθεση, όπως φαίνεται από την επεξεργασία της επιφάνειας. Η μορφή ίσως έφερε ιμάτιο. Έργο με ελληνική καλλιτεχνική αίσθηση, δημιούργημα ενός αξιόλογου καλλιτέχνη.
Το πορτραίτο έχει αποδοθεί στον τύπο «Imperatori 32». Η στροφή προς την παιδεία και τον πολιτισμό της κλασικής Ελλάδας, όπως την εισήγαγε προγραμματικά ο Αδριανός, είχε ως αποτέλεσμα τη μίμηση και του ελληνικού τρόπου ένδυσης και καλλωπισμού.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EA M 632
Η κεφαλή έχει ελαφρά κλίση προς τα αριστερά και προοριζόταν για ένθεση, όπως φαίνεται από την επεξεργασία της επιφάνειας. Η μορφή ίσως έφερε ιμάτιο. Έργο με ελληνική καλλιτεχνική αίσθηση, δημιούργημα ενός αξιόλογου καλλιτέχνη.
Το πορτραίτο έχει αποδοθεί στον τύπο «Imperatori 32». Η στροφή προς την παιδεία και τον πολιτισμό της κλασικής Ελλάδας, όπως την εισήγαγε προγραμματικά ο Αδριανός, είχε ως αποτέλεσμα τη μίμηση και του ελληνικού τρόπου ένδυσης και καλλωπισμού.
Προτομή του επικούρειου φιλόσοφου Μητρόδωρου
Προέλευση: Αθήνα. Ύψος: 0.56 μ. Μάρμαρο: παριανό.
Χρονολόγηση: 117-138 μ.Χ. EA M 368
Ο Μητρόδωρος παριστάνεται γενειοφόρος. Στρέφει την κεφαλή προς τα αριστερά. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. H πλούσια γενειάδα χωρίζεται στο πηγούνι σε δύο μέρη. Το λείο μέτωπο με τις μαλακές ρυτίδες, οι πλατιές παρειές, τα τονισμένα ζυγωματικά οστά, η ίσια κλασική μύτη και τα σαρκώδη μισάνοιχτα χείλη ανακαλούν πρότυπα του 4ου αι. π.Χ.
Χρονολόγηση: 117-138 μ.Χ. EA M 368
Ο Μητρόδωρος παριστάνεται γενειοφόρος. Στρέφει την κεφαλή προς τα αριστερά. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. H πλούσια γενειάδα χωρίζεται στο πηγούνι σε δύο μέρη. Το λείο μέτωπο με τις μαλακές ρυτίδες, οι πλατιές παρειές, τα τονισμένα ζυγωματικά οστά, η ίσια κλασική μύτη και τα σαρκώδη μισάνοιχτα χείλη ανακαλούν πρότυπα του 4ου αι. π.Χ.
Προτομή του σοφιστή Πολέμωνα (;)
Προέλευση: Αθήνα, βόρεια του περιβόλου του Ολυμπιείου. Ύψος: 0.645 μ. (με τη βάση). Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 427
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας. Στρέφει έντονα την κεφαλή πάνω και αριστερά. Φέρει ιμάτιο στους ώμους. Οι μηνοειδείς βόστρυχοι των μαλλιών σχηματίζουν στο μέτωπο γλωσσοειδή προέκταση. Τα σχεδιασμένα με «μεταλλική» ακρίβεια βλέφαρα, οι ρυτίδες έκφρασης και το μισάνοιχτο στόμα ανάγονται σε κλασικά πρότυπα. Έχει προταθεί η ταύτιση με το πορτραίτο του σοφιστή Πολέμωνα, φημισμένου για το υπεροπτικό πομπώδες ύφος.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 427
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας. Στρέφει έντονα την κεφαλή πάνω και αριστερά. Φέρει ιμάτιο στους ώμους. Οι μηνοειδείς βόστρυχοι των μαλλιών σχηματίζουν στο μέτωπο γλωσσοειδή προέκταση. Τα σχεδιασμένα με «μεταλλική» ακρίβεια βλέφαρα, οι ρυτίδες έκφρασης και το μισάνοιχτο στόμα ανάγονται σε κλασικά πρότυπα. Έχει προταθεί η ταύτιση με το πορτραίτο του σοφιστή Πολέμωνα, φημισμένου για το υπεροπτικό πομπώδες ύφος.
Πορτραίτο του Ηρώδη Αττικού
Προέλευση: πιθανότατα από την Αττική. Ύψος: 0.31 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: γύρω στο 150 μ.Χ. EA M 435
Απεικονίζεται ο Βιβούλιος Ίππαρχος Τιβ. Κλαύδιος Αττικού Ηρώδης (101-178 μ.Χ.), επιφανής Αθηναίος ρήτορας και σοφιστής φιλόσοφος, ο οποίος ευεργέτησε την Αθήνα κυρίως, αλλά και πολλές ακόμα πόλεις, με την οικοδόμηση δημοσίων κτηρίων. Στο πλαίσιο της Δεύτερης Σοφιστικής είχε ως πρότυπο στη δημόσια και προσωπική του ζωή τον Αδριανό (imitatio Hadriani ), ο οποίος υπήρξε ένας από τους πολυάριθμους μαθητές του.
Χρονολόγηση: γύρω στο 150 μ.Χ. EA M 435
Απεικονίζεται ο Βιβούλιος Ίππαρχος Τιβ. Κλαύδιος Αττικού Ηρώδης (101-178 μ.Χ.), επιφανής Αθηναίος ρήτορας και σοφιστής φιλόσοφος, ο οποίος ευεργέτησε την Αθήνα κυρίως, αλλά και πολλές ακόμα πόλεις, με την οικοδόμηση δημοσίων κτηρίων. Στο πλαίσιο της Δεύτερης Σοφιστικής είχε ως πρότυπο στη δημόσια και προσωπική του ζωή τον Αδριανό (imitatio Hadriani ), ο οποίος υπήρξε ένας από τους πολυάριθμους μαθητές του.
Πορτραίτο του Μάρκου Αυρήλιου
Προέλευση: Αθήνα (Δωρεά Μ. Αργυρού). Ύψος: 0.35 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: μετά το 170 μ.Χ. EA M 572
Ο Μάρκος Αυρήλιος παριστάνεται στον τρίτο τύπο της εικονογραφίας του. Φλογόσχημοι αποδίδονται οι πυκνοί βόστρυχοι των μαλλιών, ενώ λιγότερο ανάγλυφοι οι σπειροειδείς βόστρυχοι της πλούσιας γενειάδας. Το ψηλό μέτωπο, τα βαριά βλέφαρα, οι επίπεδες λείες παρειές και το μισάνοιχτο στόμα ανάγονται σε κλασικά πρότυπα. Η ηρεμία και η αυτοκυριαρχία της έκφρασης οφείλονται στη στωική φιλοσοφία, της οποίας ήταν εκπρόσωπος.
Χρονολόγηση: μετά το 170 μ.Χ. EA M 572
Ο Μάρκος Αυρήλιος παριστάνεται στον τρίτο τύπο της εικονογραφίας του. Φλογόσχημοι αποδίδονται οι πυκνοί βόστρυχοι των μαλλιών, ενώ λιγότερο ανάγλυφοι οι σπειροειδείς βόστρυχοι της πλούσιας γενειάδας. Το ψηλό μέτωπο, τα βαριά βλέφαρα, οι επίπεδες λείες παρειές και το μισάνοιχτο στόμα ανάγονται σε κλασικά πρότυπα. Η ηρεμία και η αυτοκυριαρχία της έκφρασης οφείλονται στη στωική φιλοσοφία, της οποίας ήταν εκπρόσωπος.
Κοσμητές και έφηβοι: Μια αλληγορική συγκέντρωση
Ανώτατοι αξιωματούχοι στα Αθηναϊκά γυμνάσια με ετήσια θητεία, είναι οι κοσμητές.
Έχουν την απόλυτη διοικητική και οικονομική διαχείριση των γυμνασίων, ενώ παράλληλα φροντίζουν για την αγωγή των εφήβων. Καταρτίζουν το πρόγραμμα των μαθημάτων, διορίζουν διδασκάλους, διοργανώνουν αγώνες στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτών και επιβλέπουν την πρόοδο των μαθητών, ενώ στο τέλος της θητείας τους καταθέτουν απολογισμό στη βουλή. Η Αθήνα, με κοινή απόφαση της εκκλησίας του δήμου, της βουλής και του Άρειου Πάγου, τιμούσε το έργο τους στήνοντας στον χώρο των γυμνασίων ενεπίγραφες ερμαϊκές στήλες με το πορτραίτο τους.
Ερμαϊκή στήλη με πορτραίτο του κοσμητοῦ Ηλιόδωρου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 1.975 μ. (με τη βάση). Ύψος κεφαλής: 0.29 μ. Τόρμοι 0.10x0.05 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 115/116 μ.Χ. EAM 384
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Ηλιόδωρος, γιος του Ηλιόδωρου, από τον Πειραιά. Τα τονισμένα χαρακτηριστικά της προχωρημένης του ηλικίας (φαλάκρα, ρυτίδες, πλαδαρά μάγουλα, ρινοπαρειακές σακούλες, διπλοσάγονο) παραπέμπουν στον ρεαλισμό της εποχής των Φλαβίων. Το πλατύ κρανίο και το τετράγωνο σαγόνι χαρακτηρίζουν πορτραίτα του Βεσπασιανού. Τα πρησμένα αυτιά παραπέμπουν στο αθλητικό του παρελθόν ως παγκρατιαστή ή πυγμάχου.
Χρονολόγηση: 115/116 μ.Χ. EAM 384
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Ηλιόδωρος, γιος του Ηλιόδωρου, από τον Πειραιά. Τα τονισμένα χαρακτηριστικά της προχωρημένης του ηλικίας (φαλάκρα, ρυτίδες, πλαδαρά μάγουλα, ρινοπαρειακές σακούλες, διπλοσάγονο) παραπέμπουν στον ρεαλισμό της εποχής των Φλαβίων. Το πλατύ κρανίο και το τετράγωνο σαγόνι χαρακτηρίζουν πορτραίτα του Βεσπασιανού. Τα πρησμένα αυτιά παραπέμπουν στο αθλητικό του παρελθόν ως παγκρατιαστή ή πυγμάχου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.30 μ. Μάρμαρο: θασιακό (;).
Χρονολόγηση: ύστερη τραϊάνεια περίοδος. EAM 410
Παριστάνεται ηλικιωμένος άνδρας, με τονισμένα τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν την ηλικία του (φαλάκρα, σακουλιασμένα άνω βλέφαρα, βαθουλωμένα μάγουλα από την απουσία οδοντοστοιχίας, σφιγμένο στόμα, ανύπαρκτα χείλη) και με ελαφρά ανάγλυφες τις λιγοστές τούφες των μαλλιών στα πλάγια. Η ρεαλιστική απόδοση παραπέμπει σε πορτραίτα της περιόδου των Φλαβίων και του Τραϊανού.
Χρονολόγηση: ύστερη τραϊάνεια περίοδος. EAM 410
Παριστάνεται ηλικιωμένος άνδρας, με τονισμένα τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν την ηλικία του (φαλάκρα, σακουλιασμένα άνω βλέφαρα, βαθουλωμένα μάγουλα από την απουσία οδοντοστοιχίας, σφιγμένο στόμα, ανύπαρκτα χείλη) και με ελαφρά ανάγλυφες τις λιγοστές τούφες των μαλλιών στα πλάγια. Η ρεαλιστική απόδοση παραπέμπει σε πορτραίτα της περιόδου των Φλαβίων και του Τραϊανού.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.31 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 110-138 μ.Χ. EAM 392
Παριστάνεται άνδρας αγένειος, με κοντά μαλλιά, που διαμορφώνονται σε ατημέλητους, μηνοειδείς και ελικοειδείς, αντιθετικούς βοστρύχους. Τα βαριά βλέφαρα, τα σαρκώδη χείλη και το «γεμάτο» σαγόνι, σε συνδυασμό με την κλίση της κεφαλής, συντελούν στο μελοδραματικό ύφος της μορφής. Εκλεπτυσμένη «ελληνική» εμφάνιση, που καλλιεργήθηκε από τους εκπροσώπους της Δεύτερης Σοφιστικής και υιοθετήθηκε από την ελίτ της αδριάνειας περιόδου.
Χρονολόγηση: 110-138 μ.Χ. EAM 392
Παριστάνεται άνδρας αγένειος, με κοντά μαλλιά, που διαμορφώνονται σε ατημέλητους, μηνοειδείς και ελικοειδείς, αντιθετικούς βοστρύχους. Τα βαριά βλέφαρα, τα σαρκώδη χείλη και το «γεμάτο» σαγόνι, σε συνδυασμό με την κλίση της κεφαλής, συντελούν στο μελοδραματικό ύφος της μορφής. Εκλεπτυσμένη «ελληνική» εμφάνιση, που καλλιεργήθηκε από τους εκπροσώπους της Δεύτερης Σοφιστικής και υιοθετήθηκε από την ελίτ της αδριάνειας περιόδου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.24 εκ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: πρώιμη αδριάνεια περίοδος. EAM 413
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με μεγάλη φαλάκρα. Αναγνωρίσιμη είναι η αναγωγή σε ελληνικά πορτραίτα, όπως του Θουκυδίδη ή του Αριστοτέλη του τύπου Βιέννης, ως προς το σχήμα του κρανίου, τη διάταξη των ρυτίδων στο μέτωπο και τη διαμόρφωση της γενειάδας. Παρατηρείται, ωστόσο, και συνάφεια με αγένεια πορτραίτα της ύστερης εποχής των Φλαβίων (τετράγωνο σαγόνι).
Χρονολόγηση: πρώιμη αδριάνεια περίοδος. EAM 413
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με μεγάλη φαλάκρα. Αναγνωρίσιμη είναι η αναγωγή σε ελληνικά πορτραίτα, όπως του Θουκυδίδη ή του Αριστοτέλη του τύπου Βιέννης, ως προς το σχήμα του κρανίου, τη διάταξη των ρυτίδων στο μέτωπο και τη διαμόρφωση της γενειάδας. Παρατηρείται, ωστόσο, και συνάφεια με αγένεια πορτραίτα της ύστερης εποχής των Φλαβίων (τετράγωνο σαγόνι).
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.28 μ. Μάρμαρο: παριανό.
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 416
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, γενειοφόρος, με κοντά μαλλιά, χτενισμένα προς τα εμπρός σε μηνοειδείς, αντιθετικούς βοστρύχους. Το κοντό γένι οργανώνεται σε ελαφρά ανάγλυφους ή επιπεδόγλυφους βοστρύχους. Τα εύσαρκα χείλη, η γενειάδα αλλά και τα παχιά βλέφαρα με το σαφές «μεταλλικό» περίγραμμα ανακαλούν χάλκινα κλασικά πρότυπα (πρβ. το πορτραίτο του Περικλή, έργο του Κρησίλα γύρω στο 430 π.Χ.).
Χρονολόγηση: 130-140 μ.Χ. EAM 416
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, γενειοφόρος, με κοντά μαλλιά, χτενισμένα προς τα εμπρός σε μηνοειδείς, αντιθετικούς βοστρύχους. Το κοντό γένι οργανώνεται σε ελαφρά ανάγλυφους ή επιπεδόγλυφους βοστρύχους. Τα εύσαρκα χείλη, η γενειάδα αλλά και τα παχιά βλέφαρα με το σαφές «μεταλλικό» περίγραμμα ανακαλούν χάλκινα κλασικά πρότυπα (πρβ. το πορτραίτο του Περικλή, έργο του Κρησίλα γύρω στο 430 π.Χ.).
Ερμαϊκή στήλη με πορτραίτο του κοσμητοῦ Oνάσου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 2.20 μ. (με τη βάση). Ύψος κεφαλής: 0.31 μ. Τόρμος (δεξιά) 0.08x0.045 μ. για την ένθεση βραχίονα. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 129-138 μ.Χ. EAM 387
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Όνασος, γιος του Τρόφιμου, από την Παλλήνη. Παριστάνεται γενειοφόρος. Το μακρόστενο σχήμα της κεφαλής, η οργάνωση των μαλλιών σε ακατάστατους, χαλαρούς βοστρύχους, η πλούσια γενειάδα και κυρίως η «τεταμένη» έκφραση του προσώπου ανακαλούν πορτραίτα διανοούμενων του 4ου και 3ου αι. π.Χ. (π.χ. Αισχύλου, Σοφοκλή, Επίκουρου, Μητρόδωρου).
Χρονολόγηση: 129-138 μ.Χ. EAM 387
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Όνασος, γιος του Τρόφιμου, από την Παλλήνη. Παριστάνεται γενειοφόρος. Το μακρόστενο σχήμα της κεφαλής, η οργάνωση των μαλλιών σε ακατάστατους, χαλαρούς βοστρύχους, η πλούσια γενειάδα και κυρίως η «τεταμένη» έκφραση του προσώπου ανακαλούν πορτραίτα διανοούμενων του 4ου και 3ου αι. π.Χ. (π.χ. Αισχύλου, Σοφοκλή, Επίκουρου, Μητρόδωρου).
Ερμαϊκή στήλη με πορτραίτο του κοσμητοῦ Σωσίστρατου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 2.265 μ. (με τη βάση). Ύψος κεφαλής: 0.30 μ. Τόρμοι 0.13x0.065 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 141/142 μ.Χ. EAM 385
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Σωσίστρατος, γιος του Σωσίστρατου, από τον Μαραθώνα. Παριστάνεται γενειοφόρος. Η αυστηρή έκφραση του προσώπου, το χαμηλό ανάγλυφο της κοντής γενειάδας που διαμορφώνεται σε ενιαίες μάζες, οι πυκνοί, βαρείς, άτακτοι βόστρυχοι των μαλλιών και το λείο πρόσωπο παραπέμπουν στο πορτραίτο του Λεύκιου Αιλίου Καίσαρος, υιοθετημένου γιου του Αδριανού, αλλά και του σοφιστή Ηρώδη Αττικού.
Χρονολόγηση: 141/142 μ.Χ. EAM 385
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Σωσίστρατος, γιος του Σωσίστρατου, από τον Μαραθώνα. Παριστάνεται γενειοφόρος. Η αυστηρή έκφραση του προσώπου, το χαμηλό ανάγλυφο της κοντής γενειάδας που διαμορφώνεται σε ενιαίες μάζες, οι πυκνοί, βαρείς, άτακτοι βόστρυχοι των μαλλιών και το λείο πρόσωπο παραπέμπουν στο πορτραίτο του Λεύκιου Αιλίου Καίσαρος, υιοθετημένου γιου του Αδριανού, αλλά και του σοφιστή Ηρώδη Αττικού.
Ερμαϊκή στήλη με πορτραίτο του κοσμητοῦ Xρύσιππου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 2.36 μ. (με τη βάση). Ύψος κεφαλής: 0.295 μ. Τόρμοι 0.125x0.07 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 142/143 μ.Χ. EAM 386
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Χρύσιππος, γιος του Δαμασία, από τη Φλύα (Χαλάνδρι). Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος, με λίγη φαλάκρα πάνω από το μέτωπο. Τα κοντά του μαλλιά και η κοντή γενειάδα αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο. Η αυστηρή έκφραση του προσώπου με το «τεταμένο» βλέμμα ανάγεται σε πορτραίτα διανοούμενων του κλασικού παρελθόντος (Δημοσθένης).
Xρονολόγηση: 142/143 μ.Χ. EAM 386
Σύμφωνα με την επιγραφή στη στήλη απεικονίζεται ο κοσμητὴς Χρύσιππος, γιος του Δαμασία, από τη Φλύα (Χαλάνδρι). Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος, με λίγη φαλάκρα πάνω από το μέτωπο. Τα κοντά του μαλλιά και η κοντή γενειάδα αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο. Η αυστηρή έκφραση του προσώπου με το «τεταμένο» βλέμμα ανάγεται σε πορτραίτα διανοούμενων του κλασικού παρελθόντος (Δημοσθένης).
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.29 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: 150/160 μ.Χ. EAM 404
Παριστάνεται ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος άνδρας. Η πυκνή διαμόρφωση των μαλλιών, που οργανώνονται σε βαρείς, άτακτους βοστρύχους, το σχετικά χαμηλό ανάγλυφο της κοντής γενειάδας και το άπαχο αλλά λείο πρόσωπο αποτελούν συνειδητή προσπάθεια μίμησης πορτραίτων της εποχής του Αδριανού αλλά και μεταγενέστερων, που προέρχονται από τον μικρασιατικό χώρο.
Χρονολόγηση: 150/160 μ.Χ. EAM 404
Παριστάνεται ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος άνδρας. Η πυκνή διαμόρφωση των μαλλιών, που οργανώνονται σε βαρείς, άτακτους βοστρύχους, το σχετικά χαμηλό ανάγλυφο της κοντής γενειάδας και το άπαχο αλλά λείο πρόσωπο αποτελούν συνειδητή προσπάθεια μίμησης πορτραίτων της εποχής του Αδριανού αλλά και μεταγενέστερων, που προέρχονται από τον μικρασιατικό χώρο.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.42 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: πριν από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 405
Η κεφαλή ήταν ένθετη στη στήλη. Παριστάνεται προχωρημένης ηλικίας άνδρας, γενειοφόρος, με έντονη φαλάκρα. Η διαμόρφωση των μαλλιών στα πλάγια σε έντονα ανάγλυφους, σπειροειδείς βοστρύχους, η γενειάδα σε χαμηλό ανάγλυφο, και η εσωτερική ένταση του προσώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα στωικών φιλοσόφων της αντωνίνειας περιόδου, αλλά και του φιλόσοφου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου.
Χρονολόγηση: πριν από τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 405
Η κεφαλή ήταν ένθετη στη στήλη. Παριστάνεται προχωρημένης ηλικίας άνδρας, γενειοφόρος, με έντονη φαλάκρα. Η διαμόρφωση των μαλλιών στα πλάγια σε έντονα ανάγλυφους, σπειροειδείς βοστρύχους, η γενειάδα σε χαμηλό ανάγλυφο, και η εσωτερική ένταση του προσώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα στωικών φιλοσόφων της αντωνίνειας περιόδου, αλλά και του φιλόσοφου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ» με τμήμα της ερμαϊκής στήλης
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.75 μ. Ύψος κεφαλής: 0.37 μ. Τόρμοι 0.13x0.055 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Χρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 394
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Τα πλούσια, παρά την ηλικία του, μαλλιά διαμορφώνονται σε ακατάστατους, βαρείς βοστρύχους. Η ιδιαίτερα μακριά γενειάδα είναι κυματιστή, ενώ το παχύ μουστάκι σκεπάζει τελείως το άνω χείλος. Αναγνωρίζονται επιρροές από πορτραίτα του τύπου του φιλόσοφου-σοφιστή της εποχής του Μάρκου Αυρήλιου.
Χρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 394
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Τα πλούσια, παρά την ηλικία του, μαλλιά διαμορφώνονται σε ακατάστατους, βαρείς βοστρύχους. Η ιδιαίτερα μακριά γενειάδα είναι κυματιστή, ενώ το παχύ μουστάκι σκεπάζει τελείως το άνω χείλος. Αναγνωρίζονται επιρροές από πορτραίτα του τύπου του φιλόσοφου-σοφιστή της εποχής του Μάρκου Αυρήλιου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.31 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 407
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με έντονη φαλάκρα. Τα λιγοστά μαλλιά στα πλάγια διαμορφώνονται σε ακατάστατους, έντονα ανάγλυφους, βοστρύχους, σε αντίθεση με τη λιγότερο ανάγλυφη, κοντή γενειάδα. Το παχύ μουστάκι καλύπτει τελείως το στόμα. Ακολουθεί τα φυσιογνωμικά πρότυπα της επίκαιρης τάσης. Βρίσκεται κοντά σε πορτραίτα του σοφιστή Αίλιου Αριστείδη, αλλά και του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. EAM 407
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με έντονη φαλάκρα. Τα λιγοστά μαλλιά στα πλάγια διαμορφώνονται σε ακατάστατους, έντονα ανάγλυφους, βοστρύχους, σε αντίθεση με τη λιγότερο ανάγλυφη, κοντή γενειάδα. Το παχύ μουστάκι καλύπτει τελείως το στόμα. Ακολουθεί τα φυσιογνωμικά πρότυπα της επίκαιρης τάσης. Βρίσκεται κοντά σε πορτραίτα του σοφιστή Αίλιου Αριστείδη, αλλά και του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ» με τμήμα της ερμαϊκής στήλης
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.43 μ. Ύψος κεφαλής: 0.32 μ. Ίχνη τόρμων για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου ή τις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. EAM 389
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με φαλάκρα. Θα έφερε ιμάτιο. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε παχείς, ακατάστατους, μηνοειδείς βοστρύχους. Τα γένια είναι κοντά και το μουστάκι σκεπάζει εντελώς το πάνω χείλος. Έχει φυσιογνωμικές αναφορές σε πορτραίτα στωικών φιλοσόφων της αντωνίνειας περιόδου (Junius Rusticus), αλλά και του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου ή τις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. EAM 389
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με φαλάκρα. Θα έφερε ιμάτιο. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε παχείς, ακατάστατους, μηνοειδείς βοστρύχους. Τα γένια είναι κοντά και το μουστάκι σκεπάζει εντελώς το πάνω χείλος. Έχει φυσιογνωμικές αναφορές σε πορτραίτα στωικών φιλοσόφων της αντωνίνειας περιόδου (Junius Rusticus), αλλά και του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.34 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου ή τις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. EAM 408
Παριστάνεται μεσήλικας, γενειοφόρος άνδρας. Τα πλούσια, πυκνά μαλλιά του διαμορφώνονται σε άτακτους, ελικοειδείς βοστρύχους, διαχωρισμένους με βαθιές τρυπανιές. Η γενειάδα του, εξίσου πλούσια, αποδίδεται σε χαμηλότερο ανάγλυφο. Η εγκάρσια ρυτίδα στο μέτωπο και οι κατακόρυφες στο υπερόφρυο τονίζουν την πνευματικότητά του. Ακολουθεί τον εικονογραφικό τύπο του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Xρονολόγηση: περί τα τέλη του 2ου ή τις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. EAM 408
Παριστάνεται μεσήλικας, γενειοφόρος άνδρας. Τα πλούσια, πυκνά μαλλιά του διαμορφώνονται σε άτακτους, ελικοειδείς βοστρύχους, διαχωρισμένους με βαθιές τρυπανιές. Η γενειάδα του, εξίσου πλούσια, αποδίδεται σε χαμηλότερο ανάγλυφο. Η εγκάρσια ρυτίδα στο μέτωπο και οι κατακόρυφες στο υπερόφρυο τονίζουν την πνευματικότητά του. Ακολουθεί τον εικονογραφικό τύπο του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.385 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 211-217 μ.Χ. EAM 411
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, με κοντό γένι. Η πεισματάρικη έκφραση, το ισχνό μουστάκι και το ξυρισμένο πηγούνι παραπέμπουν σε πορτραίτα του Καρακάλλα, του πρώτου βασικού τύπου. Ωστόσο, οι ασυνήθιστα μακρείς, επιπεδόγλυφοι βόστρυχοι των μαλλιών, που είναι χτενισμένοι προς τα δεξιά στο μέτωπο, ανάγονται σε πορτραίτα του Αθηναίου ιστορικού Ξενοφώντα, της δεκαετίας 340-330 π.Χ.
Xρονολόγηση: 211-217 μ.Χ. EAM 411
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, με κοντό γένι. Η πεισματάρικη έκφραση, το ισχνό μουστάκι και το ξυρισμένο πηγούνι παραπέμπουν σε πορτραίτα του Καρακάλλα, του πρώτου βασικού τύπου. Ωστόσο, οι ασυνήθιστα μακρείς, επιπεδόγλυφοι βόστρυχοι των μαλλιών, που είναι χτενισμένοι προς τα δεξιά στο μέτωπο, ανάγονται σε πορτραίτα του Αθηναίου ιστορικού Ξενοφώντα, της δεκαετίας 340-330 π.Χ.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.34 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 415
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας στην πρώιμη ωριμότητα. Τα πλούσια μαλλιά του, χτενισμένα προς τα εμπρός, διαμορφώνονται σε ανάγλυφους, μηνοειδείς, άτακτους βοστρύχους. Τα πολύ κοντά γένια του αποδίδονται σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο. Αναγνωρίσιμα είναι τα στιλιστικά χαρακτηριστικά της μέσης-ύστερης σεβήρειας περιόδου.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 415
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας στην πρώιμη ωριμότητα. Τα πλούσια μαλλιά του, χτενισμένα προς τα εμπρός, διαμορφώνονται σε ανάγλυφους, μηνοειδείς, άτακτους βοστρύχους. Τα πολύ κοντά γένια του αποδίδονται σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο. Αναγνωρίσιμα είναι τα στιλιστικά χαρακτηριστικά της μέσης-ύστερης σεβήρειας περιόδου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.35 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 393
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με παχύ, μακρύ μουστάκι. Τόσο τα μαλλιά, που σχηματίζουν ατημέλητους, βαρείς, κυματοειδείς βοστρύχους, όσο και η πλούσια, μακριά, κυματιστή γενειάδα παραπέμπουν σε πορτραίτα κυνικών φιλοσόφων (Αντισθένης). Το πάθος της έκφρασης απηχεί όμως και ελληνιστικά πορτραίτα του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 393
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, γενειοφόρος, με παχύ, μακρύ μουστάκι. Τόσο τα μαλλιά, που σχηματίζουν ατημέλητους, βαρείς, κυματοειδείς βοστρύχους, όσο και η πλούσια, μακριά, κυματιστή γενειάδα παραπέμπουν σε πορτραίτα κυνικών φιλοσόφων (Αντισθένης). Το πάθος της έκφρασης απηχεί όμως και ελληνιστικά πορτραίτα του τύπου του φιλοσόφου της Μικράς Ασίας.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.33 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 412
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Η τριμερής διάκριση των μαλλιών στο μέτωπο και τους κροτάφους παραπέμπει σε πορτραίτα του Αντωνίνου Ευσεβούς, ενώ η γενειάδα σε πορτραίτα του Μακρίνου. Αναγνωρίζονται ωστόσο και αναφορές σε πορτραίτα του 4ου αι. π.Χ., όπως του ρήτορα Λυκούργου, του 350 π.Χ., και του ρήτορα Αισχίνη, του 320 π.Χ.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 412
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Η τριμερής διάκριση των μαλλιών στο μέτωπο και τους κροτάφους παραπέμπει σε πορτραίτα του Αντωνίνου Ευσεβούς, ενώ η γενειάδα σε πορτραίτα του Μακρίνου. Αναγνωρίζονται ωστόσο και αναφορές σε πορτραίτα του 4ου αι. π.Χ., όπως του ρήτορα Λυκούργου, του 350 π.Χ., και του ρήτορα Αισχίνη, του 320 π.Χ.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.34 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 414
Παριστάνεται άνδρας ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος. Θα έφερε ιμάτιο. Τα κοντά του μαλλιά αποδίδονται ως μια ενιαία μάζα. Η χρήση του τρυπανιού για τον διαχωρισμό των βοστρύχων περιορίζεται στα πλάγια. Η ρευστότητα στο πλάσιμο της επιφάνειας, φανερή στην περιοχή των ματιών, είναι τυπικό χαρακτηριστικό της ύστερης σεβήρειας περιόδου.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 414
Παριστάνεται άνδρας ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος. Θα έφερε ιμάτιο. Τα κοντά του μαλλιά αποδίδονται ως μια ενιαία μάζα. Η χρήση του τρυπανιού για τον διαχωρισμό των βοστρύχων περιορίζεται στα πλάγια. Η ρευστότητα στο πλάσιμο της επιφάνειας, φανερή στην περιοχή των ματιών, είναι τυπικό χαρακτηριστικό της ύστερης σεβήρειας περιόδου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.34 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 395
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, φαλακρός και γενειοφόρος. Θα έφερε ιμάτιο. Τόσο η διαμόρφωση των κοχλιόσχημων μαλλιών στα πλάγια όσο και το σχήμα του προσώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα των διαδόχων του Καρακάλλα. Ωστόσο, υπάρχουν αναγωγές στο πορτραίτο του ρήτορα Αισχίνη του τύπου Νεαπόλεως. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 395
Παριστάνεται άνδρας προχωρημένης ηλικίας, φαλακρός και γενειοφόρος. Θα έφερε ιμάτιο. Τόσο η διαμόρφωση των κοχλιόσχημων μαλλιών στα πλάγια όσο και το σχήμα του προσώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα των διαδόχων του Καρακάλλα. Ωστόσο, υπάρχουν αναγωγές στο πορτραίτο του ρήτορα Αισχίνη του τύπου Νεαπόλεως. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.375 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 396
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, γενειοφόρος. Τα κοντά μαλλιά είναι χτενισμένα προς τα εμπρός. Στα πλάγια και πίσω διαμορφώνονται σε επάλληλες σειρές μηνοειδών, σε ιδιαίτερα χαμηλό ανάγλυφο, βοστρύχων. Η πλούσια, μακριά γενειάδα οργανώνεται σε κυματιστούς βοστρύχους. Ακολουθεί τα στερεότυπα των πορτραίτων του Πλάτωνα, του «τύπου Boehringer», της δεκαετίας 350-340 π.Χ., αλλά με ύφος εκλεκτιστικό.
Xρονολόγηση: 220-235 μ.Χ. EAM 396
Παριστάνεται ώριμος άνδρας, γενειοφόρος. Τα κοντά μαλλιά είναι χτενισμένα προς τα εμπρός. Στα πλάγια και πίσω διαμορφώνονται σε επάλληλες σειρές μηνοειδών, σε ιδιαίτερα χαμηλό ανάγλυφο, βοστρύχων. Η πλούσια, μακριά γενειάδα οργανώνεται σε κυματιστούς βοστρύχους. Ακολουθεί τα στερεότυπα των πορτραίτων του Πλάτωνα, του «τύπου Boehringer», της δεκαετίας 350-340 π.Χ., αλλά με ύφος εκλεκτιστικό.
Προτομή «κοσμητοῦ» με τμήμα της ερμαϊκής στήλης
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.70 μ. Ύψος κεφαλής: 0.31 μ. Τόρμοι 0.15x0.055 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 231/232 μ.Χ. EAM 388
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Εισέχουσα γραμμή μαλλιών και βαθιές ρυτίδες στο μέτωπο υποδηλώνουν την ηλικία του. Η φυσιογνωμία αλλά κυρίως η συμπαγής κατασκευή του κρανίου με τη γλωσσοειδή τούφα των μαλλιών στο μέσο του μετώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα του ρήτορα Αισχίνη του 320 π.Χ. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Xρονολόγηση: 231/232 μ.Χ. EAM 388
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Εισέχουσα γραμμή μαλλιών και βαθιές ρυτίδες στο μέτωπο υποδηλώνουν την ηλικία του. Η φυσιογνωμία αλλά κυρίως η συμπαγής κατασκευή του κρανίου με τη γλωσσοειδή τούφα των μαλλιών στο μέσο του μετώπου παραπέμπουν σε πορτραίτα του ρήτορα Αισχίνη του 320 π.Χ. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.35 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 220-240 μ.Χ. EAM 390
Παριστάνεται μεσήλικας άνδρας, γενειοφόρος. Η φιλοσοφική διάθεση και η εσωτερική ηρεμία του προσώπου παραπέμπουν σε κλασικά πρότυπα. Ομοίως, η διαμόρφωση των μαλλιών στο ψηλό μέτωπο θυμίζει πορτραίτα του ρήτορα Αισχίνη, του ποιητή Μενάνδρου, ίσως και του στωικού Σενέκα.
Xρονολόγηση: 220-240 μ.Χ. EAM 390
Παριστάνεται μεσήλικας άνδρας, γενειοφόρος. Η φιλοσοφική διάθεση και η εσωτερική ηρεμία του προσώπου παραπέμπουν σε κλασικά πρότυπα. Ομοίως, η διαμόρφωση των μαλλιών στο ψηλό μέτωπο θυμίζει πορτραίτα του ρήτορα Αισχίνη, του ποιητή Μενάνδρου, ίσως και του στωικού Σενέκα.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.28 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 200-230 μ.Χ. EAM 397
Παριστάνεται άνδρας ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος. Τα κοντά του μαλλιά διαμορφώνονται σε έντονα ανάγλυφους, ακατάστατους, μηνοειδείς βοστρύχους. Η κοντή γενειάδα και το μουστάκι αποδίδονται με χαμηλότερο ανάγλυφο. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου. Θα έφερε ιμάτιο.
Xρονολόγηση: 200-230 μ.Χ. EAM 397
Παριστάνεται άνδρας ώριμης ηλικίας, γενειοφόρος. Τα κοντά του μαλλιά διαμορφώνονται σε έντονα ανάγλυφους, ακατάστατους, μηνοειδείς βοστρύχους. Η κοντή γενειάδα και το μουστάκι αποδίδονται με χαμηλότερο ανάγλυφο. Τα πρησμένα αυτιά υποδηλώνουν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου. Θα έφερε ιμάτιο.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.32 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 409
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε άτακτους, αντιθετικούς, έντονα ανάγλυφους βοστρύχους. Τα κοντά γένια δηλώνονται σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο, σχεδόν εγχάρακτα. Τα μάτια, βαθιά τοποθετημένα στις κόγχες, επιτείνουν την ένταση του βλέμματος. Υιοθετεί εικονογραφικά και στιλιστικά το ύφος των πορτραίτων της εποχής του Τραϊανού Δεκίου. Θα έφερε ιμάτιο.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 409
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε άτακτους, αντιθετικούς, έντονα ανάγλυφους βοστρύχους. Τα κοντά γένια δηλώνονται σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο, σχεδόν εγχάρακτα. Τα μάτια, βαθιά τοποθετημένα στις κόγχες, επιτείνουν την ένταση του βλέμματος. Υιοθετεί εικονογραφικά και στιλιστικά το ύφος των πορτραίτων της εποχής του Τραϊανού Δεκίου. Θα έφερε ιμάτιο.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.30 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 402
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Τα κοντά μαλλιά είναι χτενισμένα προς τα εμπρός σε μηνοειδείς βοστρύχους· στο μέτωπο οι αντιθετικοί βόστρυχοι αποκλίνουν προς τα έξω. Τα κοντά γένια οργανώνονται σε σπειροειδείς βοστρύχους. Η τραχιά έκφραση του προσώπου ακολουθεί το ύφος των πορτραίτων της εποχής του Φιλίππου Άραβος και του Τραϊανού Δεκίου.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 402
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Τα κοντά μαλλιά είναι χτενισμένα προς τα εμπρός σε μηνοειδείς βοστρύχους· στο μέτωπο οι αντιθετικοί βόστρυχοι αποκλίνουν προς τα έξω. Τα κοντά γένια οργανώνονται σε σπειροειδείς βοστρύχους. Η τραχιά έκφραση του προσώπου ακολουθεί το ύφος των πορτραίτων της εποχής του Φιλίππου Άραβος και του Τραϊανού Δεκίου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.30 μ. Μάρμαρo: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 406
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Η κατασκευή της κεφαλής είναι βαριά και το πρόσωπο πλατύ και γωνιώδες. Σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο αποδίδονται τα μαλλιά και τα κοντά γένια, που φέρουν επεξεργασία με ψιλό βελόνι. Ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων της εποχής του Τρεβωνιανού Γάλλου. Τα πρησμένα αυτιά μαρτυρούν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 406
Παριστάνεται ώριμος, γενειοφόρος άνδρας. Η κατασκευή της κεφαλής είναι βαριά και το πρόσωπο πλατύ και γωνιώδες. Σε εξαιρετικά χαμηλό ανάγλυφο αποδίδονται τα μαλλιά και τα κοντά γένια, που φέρουν επεξεργασία με ψιλό βελόνι. Ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων της εποχής του Τρεβωνιανού Γάλλου. Τα πρησμένα αυτιά μαρτυρούν το αθλητικό του παρελθόν ως πυγμάχου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.28 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 398
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας στην πρώιμη ωριμότητα. Τα μαλλιά διαμορφώνονται ως ενιαίες μάζες, ενώ οι βόστρυχοι δηλώνονται σχεδόν εγχάρακτα. Αντίθετα, τα γένια έχουν πλαστικότητα και οργανώνονται σε ελικοειδείς βοστρύχους. Το ισχνό μουστάκι δηλώνεται με χάραξη, όπως και η τριχοφυΐα των φρυδιών. Ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων της πρώιμης εποχής του Γαλλιηνού.
Xρονολόγηση: περί τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 398
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας στην πρώιμη ωριμότητα. Τα μαλλιά διαμορφώνονται ως ενιαίες μάζες, ενώ οι βόστρυχοι δηλώνονται σχεδόν εγχάρακτα. Αντίθετα, τα γένια έχουν πλαστικότητα και οργανώνονται σε ελικοειδείς βοστρύχους. Το ισχνό μουστάκι δηλώνεται με χάραξη, όπως και η τριχοφυΐα των φρυδιών. Ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων της πρώιμης εποχής του Γαλλιηνού.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.31 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: μετά τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 403
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας, με όμορφα, εξιδανικευμένα, κλασικιστικά χαρακτηριστικά. Θα έφερε ιμάτιο. Τα πλούσια μαλλιά του διαμορφώνονται σε κοντούς, μηνοειδείς βοστρύχους. Η κοντή γενειάδα δηλώνεται σε χαμηλό ανάγλυφο, ενώ η τριχοφυΐα των φρυδιών με λοξές, χαρακτές γραμμές. Η έκφραση του προσώπου είναι σοβαρή, μελαγχολική. Ανακαλεί πορτραίτα της αδριάνειας περιόδου.
Xρονολόγηση: μετά τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. EAM 403
Παριστάνεται γενειοφόρος άνδρας, με όμορφα, εξιδανικευμένα, κλασικιστικά χαρακτηριστικά. Θα έφερε ιμάτιο. Τα πλούσια μαλλιά του διαμορφώνονται σε κοντούς, μηνοειδείς βοστρύχους. Η κοντή γενειάδα δηλώνεται σε χαμηλό ανάγλυφο, ενώ η τριχοφυΐα των φρυδιών με λοξές, χαρακτές γραμμές. Η έκφραση του προσώπου είναι σοβαρή, μελαγχολική. Ανακαλεί πορτραίτα της αδριάνειας περιόδου.
Πορτραίτο «κοσμητοῦ»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον» Ύψος: 0.31 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 260-270 μ.Χ. EAM 400
Παριστάνεται ώριμης ηλικίας άνδρας, γενειοφόρος. Επιπεδόγλυφα αποδίδονται τόσο τα κοντά του μαλλιά, που είναι χτενισμένα προς τα εμπρός, όσο και η κοντή του γενειάδα. Είναι αμφότερα δουλεμένα με ψιλό βελόνι. Η κεφαλή, που αναδεικνύει πνευματικότητα, ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων των νεοπλατωνικών φιλοσόφων της εποχής του Γαλλιηνού.
Xρονολόγηση: 260-270 μ.Χ. EAM 400
Παριστάνεται ώριμης ηλικίας άνδρας, γενειοφόρος. Επιπεδόγλυφα αποδίδονται τόσο τα κοντά του μαλλιά, που είναι χτενισμένα προς τα εμπρός, όσο και η κοντή του γενειάδα. Είναι αμφότερα δουλεμένα με ψιλό βελόνι. Η κεφαλή, που αναδεικνύει πνευματικότητα, ακολουθεί την επίκαιρη τάση των πορτραίτων των νεοπλατωνικών φιλοσόφων της εποχής του Γαλλιηνού.
Πορτραίτο ἐφήβου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.27 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: εποχής Ιουλίων-Κλαυδίων (14-68 μ.Χ.). EAM 401
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος, με κοντά μαλλιά. Δεν είναι βέβαιο ότι η κεφαλή ανήκε σε ερμαϊκή στήλη, εξαιτίας της ηρωϊκής στροφής του λαιμού προς τα δεξιά, που παραπέμπει σε κλασικά πολυκλείτεια πρότυπα. Τα μαλλιά, που αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο, δεν φέρουν τελική επεξεργασία, στοιχείο που οδηγεί στην υπόθεση ότι η κεφαλή ίσως ήταν ημίεργη.
Xρονολόγηση: εποχής Ιουλίων-Κλαυδίων (14-68 μ.Χ.). EAM 401
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος, με κοντά μαλλιά. Δεν είναι βέβαιο ότι η κεφαλή ανήκε σε ερμαϊκή στήλη, εξαιτίας της ηρωϊκής στροφής του λαιμού προς τα δεξιά, που παραπέμπει σε κλασικά πολυκλείτεια πρότυπα. Τα μαλλιά, που αποδίδονται σε χαμηλό ανάγλυφο, δεν φέρουν τελική επεξεργασία, στοιχείο που οδηγεί στην υπόθεση ότι η κεφαλή ίσως ήταν ημίεργη.
Προτομή ἐφήβου με τμήμα της ερμαϊκής στήλης
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.67 μ. Ύψος κεφαλής: 0.31 μ. Τόρμοι 0.13x0.052 μ. για την ένθεση βραχιόνων. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 238-251 μ.Χ. EAM 391
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Τα κοντά του μαλλιά αποδίδονται ως ενιαία μάζα, με υποτυπώδη, σχεδόν εγχάρακτη, δήλωση των βοστρύχων. Το πρόσωπο είναι νεανικό, με λείες, «γεμάτες» παρειές και σαρκώδες στόμα. Ακολουθεί το επίκαιρο στιλ της εποχής. Βρίσκεται κοντά σε πορτραίτα του Γορδιανού Γ΄.
Xρονολόγηση: 238-251 μ.Χ. EAM 391
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος. Φέρει ιμάτιο στον αριστερό ώμο. Τα κοντά του μαλλιά αποδίδονται ως ενιαία μάζα, με υποτυπώδη, σχεδόν εγχάρακτη, δήλωση των βοστρύχων. Το πρόσωπο είναι νεανικό, με λείες, «γεμάτες» παρειές και σαρκώδες στόμα. Ακολουθεί το επίκαιρο στιλ της εποχής. Βρίσκεται κοντά σε πορτραίτα του Γορδιανού Γ΄.
Πορτραίτο «ἐφήβου»
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.28 μ. Μάρμαρο: παριανό.
Xρονολόγηση: λίγο πριν από το 280 μ.Χ. EAM 399
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε ευθείς, επίπεδους, χτενισμένους προς τα εμπρός, βοστρύχους, που πέφτουν σε ευθεία γραμμή στο μέτωπο. Το πρόσωπο είναι τριγωνικό, με «γεμάτες» παρειές και στρογγυλευμένο πηγούνι, και το στόμα μικρό. Η έκφραση του προσώπου είναι μυστικοπαθής. Ακολουθεί το στιλ των πορτραίτων των γιων του Γαλλιηνού.
Xρονολόγηση: λίγο πριν από το 280 μ.Χ. EAM 399
Παριστάνεται νεαρός άνδρας, αγένειος. Τα μαλλιά διαμορφώνονται σε ευθείς, επίπεδους, χτενισμένους προς τα εμπρός, βοστρύχους, που πέφτουν σε ευθεία γραμμή στο μέτωπο. Το πρόσωπο είναι τριγωνικό, με «γεμάτες» παρειές και στρογγυλευμένο πηγούνι, και το στόμα μικρό. Η έκφραση του προσώπου είναι μυστικοπαθής. Ακολουθεί το στιλ των πορτραίτων των γιων του Γαλλιηνού.
Tα γυμνάσια
Χώροι σωματικής και πνευματικής διάπλασης των νέων
Τα γυμνάσια αποτελούν από τον 6ο αιώνα π.Χ. τους κατεξοχήν χώρους άθλησης των νέων. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. η φυσική άσκηση συνδυάζεται με την πνευματική αγωγή, με κύριο στόχο την αρμονική ένταξη των νέων στα κοινωνικά-πολιτικά και θρησκευτικά ήθη της πόλης. Στα ρωμαϊκά χρόνια η γυμνασιακή εκπαίδευση επικεντρώνεται στην καλλιέργεια του πνεύματος, ενώ περιορίζεται η άσκηση του σώματος. Ήδη από τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. περιλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μαθήματα ρητορικής, φιλοσοφίας, αλλά και άλλων επιστημών, όπως ιατρικής, φυσικής και αστρονομίας, με αποτέλεσμα τη μετατροπή των γυμνασίων σε διδακτήρια με χώρους διδασκαλίας, αίθουσες διαλέξεων, ακόμη και βιβλιοθήκες. Φιλόσοφοι και ρήτορες βρίσκουν στα γυμνάσια το ακροατήριό τους και τον φυσικό τους χώρο. Τα τρία παραδοσιακά γυμνάσια της αρχαίας Αθήνας, Ακαδημία, Λύκειον, Κυνόσαργες, ήταν εγκατεστημένα σε φυσικά άλση εκτός των τειχών της πόλης. Στα τέλη του 3ου ή στις αρχές του 2ου αιώνα. π.Χ. δύο ακόμη γυμνάσια, το Διογένειον και το Πτολεμαῖον, ιδρύονται στην καρδιά της αρχαίας πόλης.
Προτομή του Aντίνοου
Προέλευση: Πάτρα. Ύψος: 0.67 μ. Μάρμαρο: θασιακό.
Xρονολόγηση: λίγο μετά το 130 μ.Χ. EAΜ 417
Γυμνή προτομή με κεφαλή στον κύριο εικονιστικό τύπο του Αντίνοου, ευνοούμενου του Αδριανού. Ο τύπος είναι δημιουργία πιθανότατα αττικού εργαστηρίου και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Η καθολική γυμνότητα υποδηλώνει την ηρωοποίηση και τη σύνδεση με το γυμνάσιο, μέσω του οποίου προωθήθηκε η λατρεία του Αντίνοου.
Xρονολόγηση: λίγο μετά το 130 μ.Χ. EAΜ 417
Γυμνή προτομή με κεφαλή στον κύριο εικονιστικό τύπο του Αντίνοου, ευνοούμενου του Αδριανού. Ο τύπος είναι δημιουργία πιθανότατα αττικού εργαστηρίου και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Η καθολική γυμνότητα υποδηλώνει την ηρωοποίηση και τη σύνδεση με το γυμνάσιο, μέσω του οποίου προωθήθηκε η λατρεία του Αντίνοου.
Aττική ερυθρόμορφη κύλικα που αποδίδεται στον Ζωγράφο του Λονδίνου D12
Προέλευση: άγνωστη. Διάμετρος χείλους: 0.23 μ. Ύψος: 0.09 μ.
Xρονολόγηση: 465-455 π.Χ. ΕAΜ A 12462
Οι δύο παραστάσεις στο εξωτερικό του αγγείου απεικονίζουν σκηνή διδασκαλείου. Ο κίονας πίσω από τον καθισμένο μαθητή υποδηλώνει τον εσωτερικό χώρο του εκπαιδευτηρίου. Ο νέος ετοιμάζεται να παραλάβει από τον δάσκαλό του, τον «γραμματιστή», μία πινακίδα ασκήσεων γραφής (δίπτυχο). Αντιστοίχως στην άλλη όψη ένας νεαρός ετοιμάζεται να παραλάβει από τον μουσικοδιδάσκαλο τη λύρα του για το μάθημα της μουσικής.
Xρονολόγηση: 465-455 π.Χ. ΕAΜ A 12462
Οι δύο παραστάσεις στο εξωτερικό του αγγείου απεικονίζουν σκηνή διδασκαλείου. Ο κίονας πίσω από τον καθισμένο μαθητή υποδηλώνει τον εσωτερικό χώρο του εκπαιδευτηρίου. Ο νέος ετοιμάζεται να παραλάβει από τον δάσκαλό του, τον «γραμματιστή», μία πινακίδα ασκήσεων γραφής (δίπτυχο). Αντιστοίχως στην άλλη όψη ένας νεαρός ετοιμάζεται να παραλάβει από τον μουσικοδιδάσκαλο τη λύρα του για το μάθημα της μουσικής.
Αττική ερυθρόμορφη κύλικα που αποδίδεται στον Ζωγράφο του Λυάνδρου
Προέλευση: άγνωστη. Διάμετρος χείλους: 0.22 μ. Ύψος: 0.088 μ.
Χρονολόγηση: γύρω στο 460 π.Χ. ΕΑΜ Α 17302
Οι δύο παραστάσεις στο εξωτερικό του αγγείου απεικονίζουν σκηνές από την αθλητική δραστηριότητα στην παλαίστρα, της οποίας το στωικό οικοδόμημα υποδηλώνεται με έναν κίονα. Στο κέντρο της μίας όψης ένας αθλητής με στλεγγίδα παρατηρεί έναν συναθλητή του, που ετοιμάζεται για τη ρίψη του ακοντίου. Στα δεξιά, ένας ιματιοφόρος νέος, ίσως ο παιδοτρίβης, επιβλέπει και τους δύο αθλητές. Στην άλλη όψη ένας αθλητής προτείνει έναν αρύβαλλο με αρωματικό έλαιο προς έναν συναθλητή που γδύνεται για να αγωνιστεί. Και τους δύο επιβλέπει ένας άλλος ιματιόφορος παιδοτρίβης.
Χρονολόγηση: γύρω στο 460 π.Χ. ΕΑΜ Α 17302
Οι δύο παραστάσεις στο εξωτερικό του αγγείου απεικονίζουν σκηνές από την αθλητική δραστηριότητα στην παλαίστρα, της οποίας το στωικό οικοδόμημα υποδηλώνεται με έναν κίονα. Στο κέντρο της μίας όψης ένας αθλητής με στλεγγίδα παρατηρεί έναν συναθλητή του, που ετοιμάζεται για τη ρίψη του ακοντίου. Στα δεξιά, ένας ιματιοφόρος νέος, ίσως ο παιδοτρίβης, επιβλέπει και τους δύο αθλητές. Στην άλλη όψη ένας αθλητής προτείνει έναν αρύβαλλο με αρωματικό έλαιο προς έναν συναθλητή που γδύνεται για να αγωνιστεί. Και τους δύο επιβλέπει ένας άλλος ιματιόφορος παιδοτρίβης.
Στήλη «κοσμητοῦ» και ἐφήβων
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 1.06 μ. Πλάτος: 0.68 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 117-138 μ.Χ. ΕAΜ 1468
Πάνω σε προεξέχοντα κανόνα πατούν τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο «κοσμητής» στεφανώνεται από χλαμυδοφόρο ἔφηβο. Στα δεξιά του άλλος ἔφηβος, γυμνός, αυτοστεφανώνεται κρατώντας κλαδί φοίνικα· δίπλα του μία υδρία. Το βάθος της παράστασης ήταν μάλλον ερυθρό. Χαμηλά, πλοίο με επτά κωπηλάτες και πηδαλιούχο παραπέμπει στο αγώνισμα της «ναυμαχίας». Η επιγραφή στο σώμα της στήλης ήταν ίσως γραπτή.
Xρονολόγηση: 117-138 μ.Χ. ΕAΜ 1468
Πάνω σε προεξέχοντα κανόνα πατούν τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο «κοσμητής» στεφανώνεται από χλαμυδοφόρο ἔφηβο. Στα δεξιά του άλλος ἔφηβος, γυμνός, αυτοστεφανώνεται κρατώντας κλαδί φοίνικα· δίπλα του μία υδρία. Το βάθος της παράστασης ήταν μάλλον ερυθρό. Χαμηλά, πλοίο με επτά κωπηλάτες και πηδαλιούχο παραπέμπει στο αγώνισμα της «ναυμαχίας». Η επιγραφή στο σώμα της στήλης ήταν ίσως γραπτή.
Στήλη με κατάλογο ἐφήβων επί του κοσμητοῦ Aρχελάου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 1.32 μ. Πλάτος: 0.63 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 139/140 μ.Χ. ΕAΜ 1484
Η στήλη διαιρείται σε δύο άνισα τμήματα. Στο γείσο η επιγραφή: Ἀγαθῆι Τύχηι Αὐτοκράτορος Ἀντωνείνου. Πάνω απεικονίζονται τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο κοσμητής: Ἀρχέλαος Ἀπολλω[νίου] Πειραιεύς, ιματιοφόρος, στεφανώνεται από δύο ἐφήβους, έναν χλαμυδοφόρο και έναν ιματιοφόρο. Στο πεδίο αναγράφονται: ο ἄρχων, οι σωφρονισταί, ο παιδοτρίβης διὰ βίου, ο ὁπλομάχος και ο ἡγεμών. Κάτω αναγράφονται ονόματα ἐφήβων, Αθηναίων πολιτών (πρωτένγραφοι) και ξένων (ἐπένγραφοι).
Xρονολόγηση: 139/140 μ.Χ. ΕAΜ 1484
Η στήλη διαιρείται σε δύο άνισα τμήματα. Στο γείσο η επιγραφή: Ἀγαθῆι Τύχηι Αὐτοκράτορος Ἀντωνείνου. Πάνω απεικονίζονται τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο κοσμητής: Ἀρχέλαος Ἀπολλω[νίου] Πειραιεύς, ιματιοφόρος, στεφανώνεται από δύο ἐφήβους, έναν χλαμυδοφόρο και έναν ιματιοφόρο. Στο πεδίο αναγράφονται: ο ἄρχων, οι σωφρονισταί, ο παιδοτρίβης διὰ βίου, ο ὁπλομάχος και ο ἡγεμών. Κάτω αναγράφονται ονόματα ἐφήβων, Αθηναίων πολιτών (πρωτένγραφοι) και ξένων (ἐπένγραφοι).
Στήλη με κατάλογο ἐφήβων επί του κοσμητοῦ Hρακλείδη
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 0.78 μ. Πλάτος: 0.49 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 163/164 μ.Χ. ΕAΜ 1466
Στήλη με ανάγλυφο αέτωμα, εγγεγραμμένο στο ορθογώνιο σχήμα της πλάκας. Αναγράφονται τα ονόματα του ἄρχοντος και του κοσμητεύοντος Ἡρακλείδου Μελιτέως. Στο σώμα της στήλης αναγράφονται ονόματα: ἐφήβων (Αθηναίων και ξένων), εορτών (Ἀντινόεια τὰ ἐν ἄστει, Ἀντινόεια τὰ ἐν Ἐλευσῖνι, Γερμανίκεια, Ἁδριάνεια), δύο συστρεμματαρχῶν και άλλων αξιωματούχων του γυμνασίου (ἀγωνοθετῶν, γυμνασιαρχῶν, σωφρονιστῶν). Κάτω, πλοίο με τρεις καθιστούς, χλαμυδοφόρους, κωπηλάτες και δύο όρθιους, στην πλώρη και την πρύμνη, με το κουπί επ’ ώμου.
Xρονολόγηση: 163/164 μ.Χ. ΕAΜ 1466
Στήλη με ανάγλυφο αέτωμα, εγγεγραμμένο στο ορθογώνιο σχήμα της πλάκας. Αναγράφονται τα ονόματα του ἄρχοντος και του κοσμητεύοντος Ἡρακλείδου Μελιτέως. Στο σώμα της στήλης αναγράφονται ονόματα: ἐφήβων (Αθηναίων και ξένων), εορτών (Ἀντινόεια τὰ ἐν ἄστει, Ἀντινόεια τὰ ἐν Ἐλευσῖνι, Γερμανίκεια, Ἁδριάνεια), δύο συστρεμματαρχῶν και άλλων αξιωματούχων του γυμνασίου (ἀγωνοθετῶν, γυμνασιαρχῶν, σωφρονιστῶν). Κάτω, πλοίο με τρεις καθιστούς, χλαμυδοφόρους, κωπηλάτες και δύο όρθιους, στην πλώρη και την πρύμνη, με το κουπί επ’ ώμου.
Στήλη με κατάλογο ἐφήβων επί των κοσμητῶν
Αὐρ. Δωσιθέου και θαλή Δωσιθέου
Προέλευση: Αθήνα, «Διογένειον». Ύψος: 1.49 μ. Πλάτος: 0.69 μ. Μάρμαρο: πεντελικό.
Xρονολόγηση: 212/213 μ.Χ. ή αργότερα. ΕAΜ 1465
Η στήλη διαιρείται σε δύο άνισα τμήματα. Πάνω, μέσα σε ορθογώνιο λάξευμα, απεικονίζονται τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο κοσμητής: Αὐρ. Δωσίθεος ή ο Θαλῆς Δωσιθέου, ιματιοφόρος, στεφανώνεται από δύο ἐφήβους, ιματιοφόρο και χλαμυδοφόρο, που κρατούν κλαδί φοίνικα. Πλάι στον κοσμητή εικονίζεται δέσμη με κυλίνδρους βιβλίων, ενώ πλάι στον δεξιό ἔφηβο αμφορέας. Αριστερά και δεξιά του λαξεύματος ανάγλυφα στεφάνια ελιάς με επιγραφές που δείχνουν ότι ο κοσμητής τιμά τους ἐφήβους αλλά και οι ἔφηβοι τον κοσμητή. Κάτω αναγράφονται ονόματα: αξιωματούχων και διδασκάλων του γυμνασίου (ἀντικοσμήτης, παιδοτρίβης διὰ βίου, γραμματεύων διὰ βίου, σωφρονισταί, ὑποσωφρονισταί, προστάτης, ὑποπαιδοτρίβης, ἡγεμών, ὁπλομάχος, διδάσκαλος, ὑπογραμματεύς, κεστροφύλαξ, γυμνασίαρχοι, συστρεμματάρχαι, στρατηγοί, κήρυκες, βασιλεύς, πολέμαρχος, ἀγορανόμοι, ἀστυνόμοι), εορτών (Ἀντινόεια, Γερμανίκεια, Ἀντώνεια, Ἁδριάνεια, Θήσεια, Ἀθάνεα, Σεβήρεια, Ἀμφιάρεια) και ἐφήβων κατά φυλές. Χαμηλότερα δύο ανάγλυφα πλοιάρια με δύο κωπηλάτες το καθένα παραπέμπουν στο αγώνισμα της «ναυμαχίας», όπου συμμετείχαν και οι γιοι του «κοσμητοῦ».
Xρονολόγηση: 212/213 μ.Χ. ή αργότερα. ΕAΜ 1465
Η στήλη διαιρείται σε δύο άνισα τμήματα. Πάνω, μέσα σε ορθογώνιο λάξευμα, απεικονίζονται τρεις ανάγλυφες ανδρικές μορφές. Στο κέντρο ο κοσμητής: Αὐρ. Δωσίθεος ή ο Θαλῆς Δωσιθέου, ιματιοφόρος, στεφανώνεται από δύο ἐφήβους, ιματιοφόρο και χλαμυδοφόρο, που κρατούν κλαδί φοίνικα. Πλάι στον κοσμητή εικονίζεται δέσμη με κυλίνδρους βιβλίων, ενώ πλάι στον δεξιό ἔφηβο αμφορέας. Αριστερά και δεξιά του λαξεύματος ανάγλυφα στεφάνια ελιάς με επιγραφές που δείχνουν ότι ο κοσμητής τιμά τους ἐφήβους αλλά και οι ἔφηβοι τον κοσμητή. Κάτω αναγράφονται ονόματα: αξιωματούχων και διδασκάλων του γυμνασίου (ἀντικοσμήτης, παιδοτρίβης διὰ βίου, γραμματεύων διὰ βίου, σωφρονισταί, ὑποσωφρονισταί, προστάτης, ὑποπαιδοτρίβης, ἡγεμών, ὁπλομάχος, διδάσκαλος, ὑπογραμματεύς, κεστροφύλαξ, γυμνασίαρχοι, συστρεμματάρχαι, στρατηγοί, κήρυκες, βασιλεύς, πολέμαρχος, ἀγορανόμοι, ἀστυνόμοι), εορτών (Ἀντινόεια, Γερμανίκεια, Ἀντώνεια, Ἁδριάνεια, Θήσεια, Ἀθάνεα, Σεβήρεια, Ἀμφιάρεια) και ἐφήβων κατά φυλές. Χαμηλότερα δύο ανάγλυφα πλοιάρια με δύο κωπηλάτες το καθένα παραπέμπουν στο αγώνισμα της «ναυμαχίας», όπου συμμετείχαν και οι γιοι του «κοσμητοῦ».
Η έκθεση διοργανώθηκε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σε συνεργασία με την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών
και παρουσιάζεται από τις 28.11.2017 στην αίθουσα 31α των ρωμαϊκών γλυπτών.
Ο κατάλογος της έκθεσης
